Orangerie
De Wintertuin is een voormalige tropische kas, die aanvankelijk is gebouwd als orangerie.
Een oranjerie werd gebouwd om te kunnen pronken met de dure en exotische bomen die uit verre landen en kolonies werden overgebracht. Vanwege het klimaat is het in Noord-Europa niet mogelijk buitenshuis tropische of subtropische planten en bomen te houden. Deze worden daarom in kuipen geplant, zodat ze in de winterperiode binnen kunnen worden gezet.
De Wintertuin bevindt zich in het Cantonspark waarin door de schatrijke Amsterdammer August Janssen (1865-1918) een zogenaamde overtuin werd aangelegd. De tuin hoorde bij zijn in 1910 gebouwde huize Canton aan de overzijde van de Javalaan. Op reizen naar Nederlands-Indië, waar hij de plantages van zijn vader bezocht, was August Janssen zeer onder de indruk van de weelderige ongerepte jungle. Om zijn gasten in diezelfde paradijselijke sfeer te kunnen ontvangen, liet hij in 1914 een grote tropische kas bouwen van glas en staal. Palmen, bananenplanten en andere exoten liet Janssen importeren uit Nederlands-Indië.
De Baarnse wintertuin was gezien zijn afmetingen on-Nederlands. In de stukken die bewaard zijn gebleven, wordt de wintertuin in 1919 beschreven als „een zeer groote, buitengemeen fraaie en modern ingerichte palmenkas of wintertuin met centrale verwarming en elektrisch licht in 1914 en 1915 gebouwd”.
Na het overlijden van August Janssen in 1918 werd het park inclusief de kassen geschonken aan de Staat der Nederlanden onder de conditie dat het park met de kassen ten minste vijftig jaar lang ten dienste zouden staan aan het onderwijs. Deze bestemde als botanische tuin voor de Rijksuniversiteit Utrecht. Er werden bananen en koffiestruiken gehouden en een grote verzameling Bromelia uit Zuid-Amerika.
Tussen 1918 en 1987 liepen er dagelijks studenten en professoren, was er een leslokaal in het park, gespecialiseerde kassen en zorgvuldig aangelegde systeemtuin. Het was het terrein van beroemde biologen, zoals Johanna Westerdijk (de eerste vrouwelijke hoogleraar in Nederland ) en August Adriaan Pulle.
De Wintertuin – de grootste van Nederland – is gebouwd op het zuiden, zodat planten ook ’s winters voldoende licht en warmte konden opvangen. Ze is van cultuurhistorische waarde vanwege de voormalige botanische functie en van architectuurhistorische waarde vanwege de gaafheid en zeldzaamheid van het bouwtype en vanwege de constructie en het materiaalgebruik. Het is van situationele waarde vanwege de prominente ligging in het Cantonspark..
In 1987 verkocht de Universiteit van Utrecht het Cantonspark, inclusief de kassen (waaronder de Wintertuin), voor 1 gulden aan de gemeente Baarn, op voorwaarde dat deze in gebruik zouden blijven voor recreatieve en educatieve doeleinden. (Bij commerciële exploitatie zou de Gemeente alsnog 33,50 per vierkant meter moeten betalen aan de Universiteit. – meer dan 1 miljoen gulden).
Nadat de Wintertuin een aantal jaren leeg stond en als galerie was gebruikt, kon deze in 2012 met rijkssubsidie worden opgeknapt.
Begin 2017 werd het Baarnse Experience Design Bureau Living Story na een uitvoerige selectie procedure verkozen tot nieuwe exploitant van de kas. De ambitie was om het bijzondere gebouw na 100 jaar weer open te stellen voor publiek. Het uitgangspunt was dan ook ‘OPEN’: Vrij toegankelijk voor bezoekers, samenwerken met lokale partners en in een goede verstandhouding met de directe omgeving.
Dat heeft na 2 jaar van intensieve voorbereiding geresulteerd in ‘Wintertuin Experience’, die op 1 mei 2019 haar deuren opende met een zowel recreatieve als educatieve functie: Een theetuin & terras en twee bijzonders escaperooms, die in alle opzichten geworteld zijn in de historie en het karakter van de locatie.
Theetuin & Terras
In 2019 heeft de Gemeente Baarn een terras laten aanleggen over de volledige breedte van de kas. Het is één van de maatregelen van de grote renovatie van Cantonspark- waarover uitkijkt vanaf het terras van de Wintertuin.
Omdat de Wintertuin op het zuiden gebouwd is, is het volledige terras dat ook. De Wintertuin ligt een meter hoger dan het park, waardoor je vanaf het terras een prachtig uitzicht hebt over het park.
Het terras heeft een beperkt aantal zitplaatsen. Daar is bewust voor gekozen. Door de gespreide opstelling, het uitzicht op het park en de orangerie als decor, wordt een uurtje op het terras een bijna tijdloze ervaring; Je zou je zo in 1929 kunnen wanen.
De inrichting van de Wintertuin, het terras en zelfs de kaart, hinten op 3 subtiele verwijzingen: (1) De geschiedenis en het botanische karakter van de Wintertuin, (2) de met band met Nederlands-Indië (via de eerste eigenaar; August Janssen, en botanicus professo A.A. Pulle die eveneens reizen maakte naar Nederlandse koloniën), en (3): Art Deco; de stijl van de tijd waarin technologie, exploratie en artistieke vernieuwing worden omarmt.
Living Story duidt de stijl van de Wintertuin zelf als ‘pretentieloze allure’; Er wordt geknipoogd naar de grandeur van vervlogen tijden waarbij aandacht, rust en ‘de tijd nemen’ net zulke belangrijke waarden zijn als de spirit van vernieuwing, nieuwsgierigheid en optimisme.
Als je op het terras zit, merk je dat aan de bediening die de tijd voor je neemt. Maar ook aan de kaart, met kwaliteitsproducten van lokale partners: losse theemelanges van TeaBar, verse koffie van Boot, patisserie van Min7 en louter biologische wijnen van Vinoblesse. Al vrij snel werd de ‘High Tea’ geïntroduceerd; uitgebreid genieten van geurige thee met zowel hartige als zoete etagères. Elk weekend kwamen er gasten tot uit de verre omtrek voor naar Baarn.
De Wintertuin trok tussen de 3000 en 4000 bezoekers per maand. Het werd op tripadvisor de hoogst gewaardeerde attractie in Baarn, en behoorde met een google reviewscore van 4.5 uit 5 tot de best gewaardeerde restaurants in Baarn. Ook de Elixir escaperooms (4,7 uit 5) krijgen op alle fronten lovende kritieken.
Toekomst
In de zomer van 2022 trok Wintertuin Experience aan bel bij de Gemeente Baarn – de eigenaar en verhuurder van de kas. De kosten voor het onderhoud, schade door achterstallig onderhoud (er werd de afgelopen jaren door de gemeente weinig tot niets gedaan aan lekkages en verduurzaming van de kas) en onduidelijkheid over toekomstige gasprijzen (het contract – ook via de Gemeente Baarn – liep af, er was geen nieuwe leverancier en de toch al hoge gasprijzen zouden mogelijk verviervoudigen), werden een kritieke factor voor de exploitatie.
Wintertuin Experience verzocht de Gemeente Baarn om nieuwe, toekomstbestendige afspraken. Zo presenteerde de Wintertuin samen met betrokken buurtbewoners een plan om het beheer en de exploitatie van de Wintertuin te splitsen.
Een voorwaardelijke huuropzegging – de Wintertuin tekent bij voor de volgende 5 jaar huur als er nieuwe afspraken zijn – bleek juridisch niet mogelijk. Doorgaan zonder nieuwe afspraken was geen optie. Het opzeggen van de huidige huurovereenkomst bleek noodgedwongen de enige optie. Het zou Wintertuin Experience in een kwetsbare positie brengen, maar de gemeente wekte alle vertrouwen in nieuwe afspraken voor de toekomst: De Gemeente Baarn gaf expliciet aan om de mogelijkheden te onderzoeken over hoe de de nieuwe huurperiode voor de Wintertuin Experience in te richten; het wederom huren voor 5 jaar was geen enkel probleem en de gemeente geeft de garantie om niet op zoek gaan naar een andere huurder.
De Gemeente Baarn koopt tijd: Er wordt afgesproken dat de Gemeente Baarn uiterlijk eind april 2023 komt met een toekomstbestendig plan voor de Wintertuin. Wintertuin Experience hoeft tot die tijd geen huur en energiekosten te betalen.
Eind april 2023 is er nog geen nieuws van de Gemeente Baarn. Pas op 23 mei blijkt dat het College de adviezen wil overnemen van een rapport dat ze heeft laten maken door een extern adviesbureau. Daarin staat op hoofdlijnen hetzelfde als het plan dat Wintertuin Experience eerder samen met buurtbewoners opperde aan de Gemeente: In dit scenario zal de Wintertuin beheerd worden door een nog op te richten stichting, die verantwoordelijk wordt voor het beheer en onderhoud van het gebouw en voor het verhuren van de ruimte aan verschillende partijen. Hiermee is er een blik voor de toekomst, maar bij lange na nog geen concreet plan. Voor Wintertuin Experience is dat ‘too little, too late’: Met het gebrek aan perspectief, nieuwe afspraken of een concreet voorstel kunnen ze onmogelijk een stabiele basis bieden voor de toekomst van de 25 horecamedewerkers van de Wintertuin.
Daarnaast blijkt de Gemeente Baarn ondertussen gesprekken te voeren met kandidaten die zich melden voor ‘overname van de Wintertuin’. Hans Blokzijl wil de Wintertuin ‘redden’ en gebruiken als aanvulling op zijn bomencentrum, Chantal Majoor wil er een ‘Harmony House’ maken. Er verschijnen koppen in de krant als ‘Klaar om de Wintertuin over te nemen’, gevolgd door uitgebreide interviews. Er verschijnen projectontwikkelaars met fototoestellen en meetlinten in de Wintertuin, en dagelijks gasten en dorpsgenoten met vragen, die door het personeel van de Wintertuin niet zijn te beantwoorden.
Hoe de acties van de Gemeente Baarn zich verhouden tot eerder gemaakte afspraken is voor niemand duidelijk. De gemeente geeft geen verklaring. Door de grote onzekerheid moet de horeca in de Wintertuin tot verdriet van de medewerkers en onbegrip van gasten worden stopgezet. Op 9 juli wordt de laatste koffie geschonken in de Wintertuin.
Scenario’s voor de toekomst
In de Baarnsche Courant van 12 juli 2023 stond dat de Gemeenteraad in september wordt geïnformeerd over de plannen voor de toekomst van de Wintertuin. Dit is niet gebeurd. Een woordvoerder van de Gemeente zegt dat er ‘toegezegde afspraken met de huidige huurder’ zijn en dat deze ‘van beide kanten moeten worden nagekomen’. Het huidige huurcontract loop tot 31 oktober 2023.
Als de Gemeente in september of oktober daadwerkelijk een beheersstichting voor de Wintertuin in het leven roept, dan zijn de huidige exploitanten met de escaperooms een voor de hand liggende eerste huurder. Het sluit aan op de toegezegde afspraken en de opgedane kennis er ervaring van de afgelopen 6 jaar – over het beheren van de kas én over het ondernemen in de kas – kunnen optimaal worden aangewend. Er is continuïteit, de kas blijft in gebruik en er hoeven geen grootschalige verbouwingen plaats te vinden.
…Of toch verkopen?
Twee weken later, in de raadsvergadering van 29 november, komt de VVD met een motie waarin Wethouder Prakke wordt gemaand om de pogingen om een stichting op te richten te stoppen, en te (laten) onderzoeken of verkoop van de Wintertuin mogelijk is. VoorBaarn, CDA, 50Plus en ChristenUnie stemmen hierin mee. Als reden wordt aangedragen dat er interesse is van verschillende ondernemers om het pand te kopen en te exploiteren.
Interesse van ondernemers was er eerder dit jaar ook al. In die tijd werd er – in opdracht van diezelfde Gemeenteraad – een extern onderzoek uitgevoerd door de Galan Groep voor een visie op een toekomstbestendige invulling van de Wintertuin. De conclusie en aanbevelingen waren helder: richt een stichting op voor het beheer onderhoud van de Wintertuin en verhuur deze aan verschillende partijen. Verkoop van de Wintertuin werd níet aanbevolen. Kortom, de Baarse Gemeenteraad laat duur extern onderzoek uitvoeren, legt de aanbevelingen vervolgens naast zich neer en verzoekt dan om een nieuw onderzoek. Het is niet te voorspellen wat de raad doet met de uitkomsten van een nieuw onderzoek als die niet bevallen.
Aftakeling
De Gemeenteraad steekt hiermee een spaak in het wiel van het College, dat al bezig was met het verzamelen van betrokkenen voor de beoogde stichting. Er hadden zich inmiddels meer dan 30 mensen gemeld. Het vinden van een nieuwe bestemming loopt hierdoor maanden extra vertraging op. Dat is slecht nieuws voor monumentale pand, dat al sinds de zomer niet meer actief gebruikt wordt. De kelder in ondergelopen, lekkage in de keuken, schimmel op de wanden, kapotte lampen.
De Gemeente Baarn beheert de Wintertuin voorlopig zelf, in afwachting van afspraken met een monumentenbeheerder. Dat betekent dat het pand zo goed mogelijk drooggehouden wordt door te stoken en te ontvochtigen. Dat kost nu al duizenden euro’s per maand.
